Betekenisvolle context

Waarom doe je de dingen die je doet? Dat is een vraag waar we eigenlijk vrijwel nooit écht bij stilstaan. Maar wat als de dingen die je doet, leren in de weg staat of voorkomt dat je boodschap overkomt. Dan zijn er vaak genoeg externe factoren, die een verklaring kunnen bieden: ouders die geen steun kunnen bieden, het kind heeft een lage intelligentie of een stoornis, de school staat in een achterstandswijk en ga zo maar door. Ik heb gemerkt dat het erg gemakkelijk is om te schermen met deze externe factoren. En zo heb ik, al mijn goede bedoelingen ten spijt, kinderen gekweekt die afhankelijk zijn van externe input om gedrag te sturen. Door er straf tegenover te zetten: “Als je je huiswerk niet maakt, dan blijf je even na schooltijd zitten om het te maken.” of “Als het niet op tijd stil is in de klas, krijgen jullie een dictee.” Door te belonen: “Als jullie nu heel erg je best doen, dan houden we tijd over om naar buiten te gaan.” of “Als je groepje genoeg herinneringskaartjes overhoudt, dan mogen jullie naar een filmpje op het digibord kijken.” En… het werkt! Kinderen leveren hun huiswerk keurig in, zijn sneller stil, werken hard en taakgericht. Totdat de straf vergeten is of de beloning niet (langer) gekoppeld is aan de activiteit van het moment. En dan blijkt dat die externe input ook nodig wordt om sociaal gedrag bij te sturen. Conflicten gaan de boventoon voeren, scheldwoorden en klappen worden uitgewisseld. Er wordt gepraat, gesoebat en gestraft. Ouders worden uitgenodigd voor een gesprek op school. Gedragscontracten worden opgelegd. En… het werkt! Kinderen letten op school op hun woorden en houden hun handen thuis. Totdat school uit is en social media een perfecte uitlaatklep blijkt te zijn. Totdat de dreiging van straf afneemt of het gedragscontract verloopt. Ja, ik heb het over zo’n klas. Zo’n klas waar vrijwel iedere leerkracht er in zijn loopbaan een of meerdere van krijgt. Een klas waar elke interventie die je pleegt, geen blijvend effect lijkt te hebben. Een klas waarover door veel mensen wordt gepraat: door de leerkracht, de directeur, de intern begeleider en het team, door de ouders op het schoolplein en door de kinderen. Een klas die nergens meer op reageert en een leerkracht die steeds gefrustreerder raakt. Waarom doe je de dingen die je doet? Op een gegeven moment raak je het zicht kwijt op het antwoord op deze vraag. Dat is het moment waarop je ‘rock bodem’ raakt. Het moment waarop je voor de keuze staat: ga ik mijzelf toestaan om hieraan onderdoor te gaan of ga ik hulp inschakelen? Ik heb ervoor gekozen om hulp in te schakelen. En dan komt er iemand in de klas die de Bounce methodiek inzet en veranderingen bewerkstelligt. Veranderingen in de sfeer in de klas, veranderingen in de werkhouding. Veranderingen die mij nieuwsgierig maakten naar wat er aan de Bounce methodiek ten grondslag ligt. Ik maak het mee. De klas verandert, stap voor stap. Ik zie de opstandigheid die de methode oproept. Opstandigheid die nodig is om bestaande patronen en denkbeelden in de openheid te brengen en te doorbreken. Ik zie het zelfbewustzijn van kinderen daardoor groeien. Ik zie dat steeds meer kinderen in staat zijn tot zelfsturing. Het enthousiasme groeit.

Vraag een gemiddeld ouder, leerkracht of andere opvoeder wat er moet gebeuren als een kind niet luistert of verstorend gedrag vertoond. ‘Gewoon een beetje strenger zijn’. Tuurlijk, je probeert het eerst met begrip, de zachte hand, de positieve beloningen enzo. Maar als dat allemaal niet meer werkt, moet je wel gaan optreden.. toch? Helaas gaan we dan helemaal voorbij aan de onderliggende problemen van kinderen die niet op STRENG reageren, nog minder op STRENGER en die je helemaal kwijt bent bij STRENGST. Ons advies: draai het eens om. Laten we vooraf al even definiëren wat ‘streng’ is. Het is bovenal ‘duidelijk’. Maken we met elkaar afspraken in de klas over hoe we met elkaar omgaan, dan houden we elkaar daaraan. We wijzen elkaar daarop en geven elkaar de kans om het bij te stellen – bewustmaking en herstel. Hoe ziet de omkering van streng – strenger – strengst er dan uit? Het gros van de kinderen kan prima overweg met de afspraken en die kun je daar ook op aanspreken. Voor die kinderen ben je ‘streng’, oftwel ‘duidelijk’. Je laat geen ruimte, iedere afwijking van de afspraken adresseer je. Uiteraard vriendelijk en zonder oordeel, maar wel superduidelijk. Dat oogt voor de argeloze aanschouwer als super’streng’, maar het is onderdeel van opvoeding en het neerzetten van een veilig pedagogisch klimaat. Een klimaat waarin ruimte is voor ontspanning, verbinding en bovenal; ruimte om te leren. Dan heb je kinderen die het (eerst nog) niet lukt, die vanuit hun eigen onveiligheid of onbevredigde behoeftes (nog) aanspreekbaar zijn op afspraken, die hun gedrag (nog) niet kunnen bijstellen na bewustmaking. Juist deze kinderen worden traditioneel steeds ‘strenger’ toegesproken, inclusief escalatieladders en wat dies meer zij. Maar juist deze kinderen hebben fundamenteel iets anders nodig; ze moeten gezien worden, het gevoel krijgen niet afgewezen te worden, zich competent gaan voelen etc.  Vliegt er een kind dus volledig ‘uit de bocht’, draai het dan eens om. Kijk naar wat dat kind nodig heeft en geef hem of haar dat. Ga een kopje thee met hem of haar halen, geef hem of haar taakjes waar hij of zij goed in is. Hou hem of haar dicht bij je en ben er voor hem of haar. Want geloof me, ‘strenger-strengst’ is al genoeg op deze kinderen geprobeerd. Misschien kan het ze breken, kan het ze (tijdelijk) in hun ‘hok’ krijgen, maar ze zullen er niet van groeien en niets van leren. Enkel dat zij ten diepste worden afgewezen.